Gminy mają obowiązek zapewnić dziecku odpowiednie warunki do nauki, wychowania i opieki w przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej, ogólnokształcącej lub zawodowej oraz zgodnie z art.17 ust. 1 ustawy o systemie oświaty ustalić poprzez akt prawa miejscowego – uchwałę sieć szkół w sposób umożliwiający wszystkim dzieciom obowiązku szkolnego.

Sieć szkół oznacza że do sieci szkół należy włączyć taką liczbę szkół publicznych, aby każde dziecko miało zapewnione miejsce w szkole publicznej.

Następnie art. 17 ust. 2 i 3 ustawy o oświacie uwzględniona długość drogi każdego dziecka do szkoły. „ 2. Droga dziecka z domu do szkoły nie może przekraczać:

1. 3 km - w przypadku uczniów klas I-IV szkół podstawowych;
2. 4 km - w przypadku uczniów klas V i VI szkół podstawowych oraz uczniów gimnazjów.
3. Jeżeli droga dziecka z domu do szkoły, w której obwodzie dziecko mieszka, przekracza odległości wymienione w ust. 2, obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu lub zwrot kosztów przejazdu środkami komunikacji publicznej.”

O ile jest mowa w ustawie o systemie oświaty o długości drogi, o tyle nie ma ona charakteru bezwzględnego nakazu ustawodawcy, jedynie jest dyrektywą co do najwłaściwszego konstruowania sieci szkół. Co wskazał w uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny. Obowiązki jakie nakłada ustawa o systemie o oświaty na gminę ograniczają się do zapewnienia przez gminę bezpłatnego dowozu dzieci w zasięgu obwodu oraz określenia obwodu szkół publicznych.

Art. 58 ust.2 ustawy o oświacie „Akt założycielski szkoły publicznej, w której jest realizowany obowiązek szkolny, oprócz danych wymienionych w ust. 1 określa także jej zasięg terytorialny (obwód), w szczególności nazwy miejscowości (w miastach nazwy ulic lub ich części) należących do jej obwodu, a w przypadku szkoły podstawowej także podporządkowane jej organizacyjnie szkoły filialne. Szkole publicznej prowadzonej przez osobę fizyczną lub osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego nie ustala się obwodu, chyba że osoba prowadząca wystąpi z takim wnioskiem."

Obowiązkiem gminy zgodnie z ustawy o systemie oświaty jest zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 71 b ustawy o oświacie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu.

Do najbliższej szkoły podstawowej lub gimnazjum, tym którzy:

• posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego,
• posiadają orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego,
• odbywają roczne przygotowanie przedszkolne (tzw. „zerówka”) zgodnie z art. 14 a ust. 4 ustawy o systemie oświaty.

Do najbliższej szkoły ponadgimnazjalnej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 21 r. ż., uczniom:

• z niepełnosprawnością ruchową,
• z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym.

Do ośrodków umożliwiającym realizowanie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 r. ż. uczniom:

• posiadający orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych,
• z upośledzeniem umysłowym ze sprzężonymi niepełno sprawnościami, (np. z upośledzeniem umysłowym i z autyzmem).

Art. 17 ust. 3a ustawy o systemie mówi:

„Obowiązkiem gminy jest:

1. zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 71 b, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej i gimnazjum, a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym - także do najbliższej szkoły ponadgimnazjalnej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 21. roku życia;
2. zapewnienie dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do ośrodka umożliwiającego tym dzieciom i młodzieży realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 roku życia";

Należy podkreślić, iż pomimo obowiązkiem gminy do zapewnienia uczniom niepełnosprawny bezpłatnego transporty do szkoły, to do rodziców (opiekunów) niepełnosprawnych uczniów należy prawo wyboru formy bezpłatnego dowozu tzn.:

• Czy rodzice (opiekunowie) będą sami dowozić ucznia do najbliższej szkoły?,
• Czy rodzice (opiekunowie) będą chcieli aby to Gmina zapewniła uczniowi dowóz do najbliższej szkoły?.

Art. 17 ust. 3a ustawy o systemie mówi:

„Obowiązkiem gminy jest: 3) zwrot kosztów przejazdu ucznia, o którym mowa w pkt 1 i 2, oraz jego opiekuna do szkoły lub ośrodka, wymienionych w pkt 1 i 2, na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) i rodzicami, opiekunami lub opiekunami prawnymi ucznia, jeżeli dowożenie i opiekę zapewniają rodzice, opiekunowie lub opiekunowi prawni.''

W przypadku gdy rodzice (opiekunowie) zapewniają opiekę i dowóz dziecka niepełnosprawnego do szkoły wójt, burmistrz lub prezydent miasta ma obowiązek zawrzeć z nimi umowę określającą zasady zwrotu kosztów przejazdu ucznia oraz jego opiekuna.

Jednocześnie przepisy prawa nie precyzują na jakich zasadach gmina powinna obliczać zwrot kosztów dojazdu. Najczęściej gminy stosują § 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 roku w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy. Zgodnie z którym:

„Koszty używania pojazdów do celów służbowych pokrywa pracodawca według stawek za 1 kilometr przebiegu pojazdu, które nie mogą być wyższe niż:

1) dla samochodu osobowego:

a) o pojemności skokowej silnika do 900 cm3 - 0,5214 zł,
b) o pojemności skokowej silnika powyżej 900 cm3 - 0,8358 zł,”

Z uwagi na powyższe regulacje prawne Gmina nie może uchylić się od obowiązku zapewnienia uczniom niepełnosprawnym, bezpłatnego transportu i opieki. Jednak gdyby taka sytuacja zaistniała można wezwać Gminę do usunięcia naruszeń prawa, bądź skierować sprawę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r., nr 256, poz. 2572 z późn. zm.); uzasadnienie wyroku TK z dnia 30 września 1997 r., K 6/97, OTK 1997, nr 3-4, poz. 38; rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 roku w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy.

Opracowanie to ma charakter informacyjny i nie stanowi wykładni prawa.